Um stöðu heimspeki og kirkju í Tékkóslóvakíu nú á dögum
raw | digitalizáty ◆ článek, islandsky, vznik: 23. 9. 1987
  • in: Morgunblaðið, 1987 (23. 9.)

Strojový, zatím neredigovaný přepis

====================
PXL_20250603_090022107.jpg
====================
Svakíu - nafn blaðaem var ar viðmenn. i er af n, gtryggsson, msson. son. 691100. Auglýsingar: nglan 1, sími 83033. usasölu 55 kr. eintakið. ndur ósi agði í Morgunblaðinu rdag:, . . við hefðsjálfsögðu tekið þeim örmum hefðu þeir leitkar." i þessara orða forsætra er brölt fulltrúa flokksins með óformeli einhverra sovéskra a, sem sett voru fram í sovéska sendiráðinu. gangur á ekkert skylt lvægi leiðtogafundará síðasta ári eða það, er í húfi varðandi and þeirra Reagans og evs. Það fer hvorki nnum né erindrekum el að gera fundahöld u tagi að einhverju pólitísku bitbeini. m það gera sjá ekki Fundinn í Reykjavík í si, hvorki frá sjónarendinga né heimsinnar allrar. Slutími í eykjavík arstjórn Reykjavíkur ur komist að þeirri niðað rýmka beri sölurslana á höfuðborgar■. Á hinn bóginn var ngið svo langt af hálfu firvalda, að þau hættu að skipta sér af því, verslanir eru opnar, sumir hafa viljað. Þar helst til álita viðleitni stjórnar til að stemma ŏ óhóflegum vinnutíma 5lks í verslunum. Er 5 undra, þótt mörgum ástæðulaust fyrir borgFöld að hafa sérstök i af þeim vinnutíma en nnarra borgarbúa. Hér byggt á gamalli hefð, ki er auðvelt að ganga eins og dæmin sanna. ar breytingar eru að i verslunarháttum í höfinni. Nýjar verslunarOvar rísa og dubbað er gamlar verslunargötur. er aðeins keppni milli aa innan lands heldur milli borga, við GlasAmsterdam, London og mannahöfn. Reykjavík r ekki undir nafni sem rslunarborg nema frjálsviðskiptum sé sem mest. vegna er rýmkunin á na skref í rétta átt. Um stöðu heimspek í Tékkóslóvakíu nú Lærifaðir Ladislavs Hejdáneks er hinn kunni tékkneski heimspekingur Jan Patočka. Um langt skeið hefur staða tékknesku kirkjunnar auk þess verið Hejdánek afar hugleikin, og hann er ekki hvað sízt maður mjög svo margfróður. La adislav Hejdánek, þú ert kunnastur fyrir einkakennslu námshópa í heimspeki... Það er nú ut af fyrir sig eiginlega ekkert sérstakt við þessi semínar mín; á síðastliðnu ári höfum við ekki einu sinni átt í neinum minnstu vandræðum eða útistöðum við yfirvöldin. Hugmyndin er gömul. Ég byrjaði á því að taka þátt í litlum hópi, sem Jan Patočka stjórnaði, árið 1946. Hann var privatdósent, en það er þó nokkuð algengt í þýzkri háskólahefð. Hann gat því einungis starfað við kennslu í einkanámshópum. Fyrir 1948 gat það reynzt dálítið hættulegt að velja sér fyrirlestrarefni eins og t.d. Heidegger, en það var einmitt það sem Jan Patočka gerði í semínarum er hann hélt heima hjá sér. Á 6. áratugnum var þetta einasti möguleikinn á að halda heimspekisemínar. Á árunum eftir 1960 varð það aftur örlítið auðveldara. Þá gafst mönnum kostur á opnum semínarum í háskólanum, þar sem hver og einn gat tekið þátt. Eitthvað áþekkt átti sér þá stað í guðfræðideild, þar var haldið ökumenískt seminar, sem stóð undir verndarvæng marxísku deildarinnar. Það var þá ekki lengur nauðsynlegt að efna til einkahópa og seminara. En eftir 1970 eða á þeim árum breyttist ástandið aftur. Fyrtu breytingarnar eftir innrásina 1 Tékkóslóvakíu 1968 voru gerðar innan flokksins, en síðar fylgdu svo Í kjölfarið breytingar á öðrum sviðum þjóðfélagsins. Ég var rekinn frá háskóladeildinni vorið 1971; þá höfðu flestir marxistarnir þegar verið reknir úr heimspekideildinni! Núna er heimspeki ekki kennd í heimspekideildinni, þar er einungis kenndur þriðja flokks áróðursmarxismi, þeir þekkja ekki einu sinni til Marx sjálfs. Það er ekki lengur til neinn opinber vettvangur þar sem æskufólk getur komizt í kynni við heimspeki, og þar af leiðir að ungt fólk í Tékkóslóvakíu gengur með hinar fráleitustu hugmyndir um, hvað heimspeki sé; það veit eiginlega ekki neitt. Frá árinu 1971 eða '72 hefur því verið komið á fót mörgum fámennum, lokuðum starfshópum. Eftir Charta 77 gerðistr nokkuð nýtt, það var annars hugmynd, sem okkur öllum fannst í fyrstu að gengi örlítŏ of langt: Það voru skrifuð bréf til fjögurra háskóla í Vestur-Evrópu og við buðum heimspekiprófessorum þessara háskóla að koma og hjálpa tékkneskum heimspekikennurum við að sjá til þess, að heimspekin liði ekki með öllu undir lok í Tékkóslóvakíu. Það voru einungis kennararnir við Oxfordháskóla, sem svöruðu, við Balliol College er við lýði viss hefð sem á rætur sínar að rekja til þess, að Jan Huss var þar við nám á sínum tíma. Þeir komu því til Tékkóslóvkíu og tóku að halda fyrirlestra. Í fyrstu áttum við í erfiðleikum með lögregluna, það dró svolítið úr þessum erfiðleikum þegar fram liðu stundir; á síðari árum hefur aftur á móti gengið á ýmsu. Í hverju voru þeir erfiðleikar fólgnir? Það gerist svo margt í Tékkóslóvakíu sem ekki er unnt að finna neina skynsamlega ástæðu fyrir. Þess vegna reynum við ekki að grafast fyrir um ástæðurnar til framferðis lögreglunnar, eins og þegar allir þátttakendur í heimspekiseminarinu voru handteknir og yfirheyrðir af lögreglunni í viku hverri. Þessar aðgerðir urðu þess sem valdandi, að ómögulegt reyndist að halda áfram. Ég kunni engin önnur ráð til að sýna í verki samstöðu mína með þessu framtaki heldur en að fara að fitja upp á einhverju áþekku. Mínir námshópar eru líka algjörlega opnir og þeir hafa orðið fyrir barðinu á lögregluaðgerðum. Um skeið voru svo allar aðstæður orðnar gjörsamlega óþolandi en það varð meðal annars undirrót víðtækra mótmælaaðgerða í Prag okkur til framdráttar. Ég kom þá lögreglunni alveg ótvírætt í skilning um, að ef hún endilega vildi fá meiri ólæti af þessu tagi, þá skyldi henni svo sannarlega verða að ósk sinni. Og þeir létu reyndar undan. Við vorum því ekki með neinar sérstakar tiltektir í sambandi við seminario, nema í hvert skipti sem lögreglan var með einhvern fyrirgang. Þannig hélt þetta áfram í næstum tvö ár; en í desembermánuði 1981, eftir að neyðarástandi hafði verið lýst yfir í Póllandi og herlög tóku þar gildi, þá handtók lögreglan þegar í stað alla þátttakendur í námshópnum aftur. Einmitt á þeim tíma var hinn þekkti franski heimspekingur Jacques Derrida í París í heimsókn hjá okkur; honum leyfðist að vísu að halda fyrirlestur sinn, en síðar var hann handtekinn úti á flugvelli og sakaður um að smygla eiturlyfjum, og það frá Tékkóslóvakíu til Frakklands! Hann var hafður í varðhaldi í þrjá daga og ekki látinn laus aftur, fyrr en eftir mjög hvassyrt mótmæli frá Mitterrand forseta. Þetta var annars örðugt tímabil að öllu leyti. Lögreglan birtist á fyrirlestrunum nærri því hvern mánudag og handtók okkur öll. Fjöldi þátttakenda var eitt atriði, sem okkur var gefið að sök, þátttakendur voru sakaðir um að stunda ekki vinnuna eins og þeim bæri. En við komumst einnig í gegnum þessa erfiðleika. Αγ minnsta kosti urðum við ekki lengur fyrir truflunum, þegar erlendir gestir voru í heimsókn hjá okkur, enda hafði tékkneska lögreglan þá fengið nóg af erfiðleikunum á alþjóðavettvangi. Tvö síðustu semínarin hafa verið haldin, án þess að yfirleitt hafi komið til nokkurra lögregluaðgerða gegn okkur. Hvernig vinnið þið í þessum námshópum? Við veljum sérstakt höfuðefni á hverju ári, en erlendir gestir velja sjálfir sitt efni. Það geta verið aðferðafræðileg viðfangsefni, náttúruheimspeki, söguheimspeki, viðfangsefni trúarinnar eða heimspekileg heimsmyndarfræði, í ár er höfuðefnið siðgæði eða eþík. Ég hófst handa með þessa starfsemi í aprílmánuði 1980, og núna höfum við nýlokið sjöunda árinu. Hversu margir stúdentar eru í námshópunum? Það er nokkuð mismunandi. Núna eru þeir um það bil 15. Ég flutti nýlega í annað húsnæði, og það reynist erfitt að koma fleirum fyrir í þessari íbúð. Rúmlega tíu er heppilegasti fjöldinn. Næstum því þriðji hver fyrirlestur er haldinn af einhverjum gesti, þeir koma einkum frá Frakklandi. Eftir þetta leiðindaatvik, sem Derrida varð fyrir, beindist áhugi manna í Frakklandi mjög að okkur enda vakti málið þar gífurlega athygli á opinberum vettvangi. Það gæti reyndar virzt dálítið heimskulegt að kveðja til heimsfræga heimspekinga til þess að tala yfir 10-15 manns; en víðkunnir heimkspekingar vita nú orðið hve miklu máli þetta skiptir okkur. Bretar og Fransmenn hafa auk þess ef til vill dálítið slæma samvizku eftir Münchenarsamkomulagið. Það er aftur á móti erfiðara að skilja, að til dæmis hollenzkir eða norskir heimspekingar skuli leggja leið sína til okkar. Það hafa allmargir Norðmenn sótt okkur heim, til dæmis heimspekingurinn Skirbekk. Heimspekingar frá fámennari þjóðum eru oft á tíðum mun alþjóðlegar sinnaðir og þykja því jafnan áhugaverðastir hjá okkur. Á næstunni er fyrsti ítalski heimspekingurinn væntanlegur í heimsókn. Það er öllu erfiðara með Þjóðverjana, diplómötum finnst ekki neinn sérstakur akkur í því, að þýzkir heimspekingar séu að taka sér ferð á hendur til Pragar. Samt sem áður hefur meðal annarra Habermas verið hér í heimsókn. Þýzku þátttakendurnir hafa reyndar jafnan fengið beiðni frá sínu eigin sendiráði um að stíga ekki fæti sínum inn fyrir dyr á íbúðinni minni. Núna er það oft hinir yngri heimspekingar, sem leggja hingað leið sína. Flestir þeirra, sem þátt taka í námshópunum, eru undir það búnir að því kunni að fylgja viss áhætta. Sá þrýstingur, sem lögreglan beitir okkur, hefur samt sem áður ekki verið með öllu án áhrifa. Þeir sem taka þátt í heimspekiseminarunum eru, vegna ríkjandi aðstæðna, jafnan hinir hugprúðustu meðal stúdentanna, allt mesta prýðisfólk, en samt ekki endilega þeir, sem beztum hæfileikum eru búnir. Það mætti yfirleitt komast þannig að orði, að við séum eins konar eldingarvari, prófsteinn á afstöðu lögreglunnar og viðbrögð. Yfir 30 einkan starfra mörgu spekik námsh þar se til nen á fót 1 veitir f laun, heims legt g Hal sem ni framtí uppi færir sérleg: séu ful ið gefi Allt fra einasti ið við vel va samfle til ein raunve evróps heimss Patočk meinac höfum á að sk lega Jafnve eru y síngjar hægt a er ekk andleg andans fyrir engin tveimu leynile árum, áhrif. ekki, 1 gangur bókme gefin ú líka mi um. Ei í að g að gag höfund hinum framdr vera þ rýndur

====================
PXL_20250603_090041099.jpg
====================
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. SEPTEMBER 1987 peki og kirkju nú á dögum á okkur, eglan þá um á alu semínþess að nokkurra ur. þessum uðefni á stir velja verið aði, náttimspeki, la heimði, í ár epík. Ég arfsemi í a höfum ar eru f unandi. 15. Eg æði, og fleirum lega tíu Væstum haldinn r koma tir þetta la varð anna ir enda thygli á ð gæti skulegt imspek10-15 nkspek